Η μαστογραφία είναι μια ακτινολογική εξέταση η οποία απεικονίζει τη μορφολογία και τη δομή των ανατομικών στοιχείων του μαστού και τυχόν παθολογικών αλλοιώσεων αυτού. Σήμερα, τρεις δεκαετίες μετά την αρχική εφαρμογή της μαστογραφίας στην πρόληψη του καρκίνου του μαστού, συνεχίζει να παραμένει η εξέταση εκλογής για την έγκαιρη διάγνωση της νόσου.
Η μαστογραφία αποτελεί μία από τις πλέον επιβεβλημένες εξετάσεις στο πλαίσιο ενός ετήσιου προληπτικού ελέγχου της γυναίκας από την ηλικία των 40 ετών και για όλη της τη ζωή. Όταν λοιπόν η γυναίκα προσέρχεται για τον ετήσιο έλεγχο των μαστών της, χωρίς να έχει προηγηθεί η διαπίστωση οποιουδήποτε κλινικού ευρήματος είτε από την ίδια τη γυναίκα είτε από γιατρό, αναφερόμαστε στην εξέταση ως «προληπτική μαστογραφία». Στη «Διαγνωστική Μαστογραφία» το εξειδικευμένο προσωπικό ενημερώνει την εξεταζόμενη για την τεχνική της μαστογραφίας και στη συνέχεια προχωρά στη λήψη ενός λεπτομερούς ατομικού και κληρονομικού ιστορικού. Στην καταγραφή του ιστορικού της εξεταζόμενης δίνεται έμφαση σε τυχόν προηγηθείσες χειρουργικές επεμβάσεις ώστε να υπάρχει σωστή αξιολόγηση της εξέτασης.
Την ημέρα της εξέτασης η εξεταζόμενη θα ήταν προτιμότερο να αποφεύγει τη χρησιμοποίηση αποσμητικού ή ταλκ, διότι η χρήση τους μπορεί να οδηγήσει ακόμη και σε λανθασμένη ερμηνεία της μαστογραφίας.
Διαγνωστική μαστογραφία
Όταν η γυναίκα προσέρχεται για μαστογραφία επειδή έχει ανιχνεύσει η ίδια με αυτοεξέταση ή ο κλινικός γιατρός της με κλινική εξέταση κάποιο ογκίδιο ή ύποπτο σύμπτωμα στους μαστούς, τότε η μαστογραφία καλείται διαγνωστική. Εάν η εξεταζόμενη προσέλθει με ψηλαφητό ογκίδιο, αυτόματη έκκριση από τη θηλή ή αλλοιώσεις του δέρματος, τότε απαιτείται περαιτέρω μαστογραφική ανάλυση. Η λεπτομερής αυτή ανάλυση γίνεται κατά τη διάρκεια της επίσκεψης της εξεταζόμενης και σε συνέχεια της μαστογραφίας, ώστε να αποφεύγεται τόσο η ταλαιπωρία μιας δεύτερης επίσκεψης όσο και η παράταση της αγωνίας και του άγχους από την αναμονή των αποτελεσμάτων.
Μαστογραφία σε γυναίκες με ενθέματα σιλικόνης
Τα ενθέματα σιλικόνης, ανεξάρτητα από το μέγεθός τους, περιορίζουν τη διαγνωστική ακρίβεια της μαστογραφίας διότι καλύπτουν ένα μεγάλο τμήμα των μαστών. Στις γυναίκες με ενθέματα σιλικόνης στη «Διαγνωστική Μαστογραφία» εφαρμόζεται μια ειδική τεχνική* όπου η εξέταση διεξάγεται με τη λήψη ειδικών εικόνων με και χωρίς παρεκτόπιση** των ενθεμάτων. Με την τεχνική αυτή ελέγχεται το μεγαλύτερο τμήμα των μαστών, δεν παύει όμως, σύμφωνα με τη διεθνή βιβλιογραφία, περίπου ένα 20% του συνολικού όγκου των μαστών να καλύπτεται από το ένθεμα και να είναι αδύνατη η αξιολόγησή του στη μαστογραφία.
**Κατά τη διενέργεια της μαστογραφίας ασκείται ήπια πίεση των ενθεμάτων σιλικόνης προς το θωρακικό τοίχωμα, ώστε να αποκαλύπτεται όσο το δυνατό μεγαλύτερο τμήμα του μαζικού ιστού στο πεδίο της μαστογραφίας.
Μαστογραφία σε μικρούς μαστούς
Οι γυναίκες με μικρούς μαστούς δεν παρουσιάζουν καμία δυσκολία κατά τη διεξαγωγή της εξέτασης. Το εξειδικευμένο προσωπικό της «Διαγνωστικής Μαστογραφίας» τοποθετεί με προσοχή τους μαστούς και ζητά από την εξεταζόμενη να κρατήσει την αναπνοή της για λίγα δευτερόλεπτα για την επιτυχή λήψη μιας καθαρής εικόνας των μαστών της.
Μαστογραφία μετά από ογκεκτομή και ακτινοβολίες
Στο χειρουργημένο μαστό με ογκεκτομή αναπτύσσεται συλλογή υγρού και κοκκιωματώδης ιστός, ευρήματα τα οποία σταδιακά συρρικνώνονται και καταλήγουν στη δημιουργία ουλής, ενώ μετά τις ακτινοβολίες αναπτύσσεται στο μαστό οίδημα. Συνεπώς, ενώ η τεχνική της μαστογραφίας παραμένει η ίδια, η διεξαγωγή της εξέτασης στις περιπτώσεις αυτές είναι δυσκολότερη και απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή από έμπειρο τεχνολόγο. Τα ευρήματα της ογκεκτομής υποχωρούν σταδιακά μετά τον πρώτο χρόνο, ενώ σημειώνεται και προοδευτική αποκατάσταση των ιστών.
Εντοπισμός μη ψηλαφητών αλλοιώσεων
Όταν στην προληπτική μαστογραφία ή στο υπερηχογράφημα εντοπιστεί μια αλλοίωση που δεν είχε ψηλαφηθεί, τότε ο ακτινολόγος πρέπει να προχωρήσει στη διαδικασία εντοπισμού. Το κέντρο «Διαγνωστική Μαστογραφία», περισσότερο από μία δεκαετία, εφαρμόζει τη μέθοδο εντοπισμού. Κατά τη διαδικασία αυτή και με χορήγηση τοπικού αναισθητικού και τη συμβολή του μαστογράφου ή με τη καθοδήγηση του υπερηχογράφου, ο ακτινολόγος προχωρά στην ακριβή τοποθέτηση του συρμάτινου οδηγού στο κέντρο της βλάβης για την αφαίρεση αυτής. Το παρασκεύασμα που αφαιρείται υπόκειται σε ακτινογραφία ή υπερηχογράφημα ώστε να πιστοποιηθεί ότι η βλάβη έχει πλήρως αφαιρεθεί. Σύμφωνα με τις κατευθυντήριες οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ο ακτινολόγος φέρει την ευθύνη της διαδικασίας εντοπισμού.
Η τεχνική της μαστογραφίας
Καθόλη τη διάρκεια της εξέτασης οι εξειδικευμένοι βοηθοί ακτινολόγοι σας καθοδηγούν με σαφήνεια και ηρεμία στη σωστή θέση και στάση έως το πέρας της εξέτασης.
Η εξέταση διαρκεί συνολικά 5 λεπτά.
Η εξεταζόμενη στέκεται μπροστά στο μηχάνημα γυμνή από τη μέση και πάνω, με ίσια την πλάτη.
Κατά τη διάρκεια της εξέτασης ο κάθε μαστός τοποθετείται από τον βοηθό ακτινολόγο ανάμεσα σε δύο ειδικές πλάκες και στη φάση αυτή δέχεται ήπια πίεση για ελάχιστα δευτερόλεπτα.
Κατά την εξέταση λαμβάνονται συνολικά τέσσερις εικόνες, δύο για κάθε μαστό.
Κατά τη διάρκεια λήψης των εικόνων η εξεταζόμενη πρέπει να κρατά την αναπνοή της για ελάχιστα δευτερόλεπτα για τη μέγιστη ευκρίνεια της εικόνας.
Η αξιοπιστία της μαστογραφίας
Φυσικές και τεχνικές προδιαγραφές της μαστογραφίας
Για να είναι αξιόπιστη ως μέθοδος η μαστογραφία θα πρέπει η εξέταση να είναι άρτια και από τεχνικής πλευράς –να εφαρμόζονται δηλαδή ορθά οι συνθήκες στο χώρο μελέτης των εξετάσεων– αλλά και ο ακτινολόγος να έχει απόλυτη εξειδίκευση και αποκλειστική απασχόληση στο αντικείμενο του μαστού.
Επιπλέον, σύμφωνα με τις κατευθυντήριες οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι ακτινολόγοι εκτός από την ειδική εκπαίδευση στο αντικείμενο του μαστού είναι υπεύθυνοι για την άριστη διεξαγωγή της ποιότητας και της τεχνικής των μαστογραφιών. Υπεύθυνοι για τη σωστή λειτουργία του μαστογράφου είναι οι τεχνολόγοι (βοηθοί ακτινολόγοι), που πρέπει να είναι καταρτισμένοι με ειδικές γνώσεις όσον αφορά την τεχνική της μαστογραφίας.
Τα κριτήρια για την ποιοτική αξιολόγηση της μαστογραφίας
Με βάση τις κατευθυντήριες γραμμές της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τα κριτήρια για μια ποιοτική αξιολόγηση της μαστογραφίας είναι:
Σωστή τοποθέτηση των μαστών στο μαστογράφο ώστε να συμπεριλαμβάνεται στο πεδίο της μαστογραφίας ολόκληρος ο μαστός, η υπομαστική πτυχή (πτυχή κάτωθεν του μαστού), η μασχαλιαία χώρα έως και ένα τμήμα του θωρακικού μυός.
Οι εικόνες είναι απαραίτητο να είναι συμμετρικές και εντελώς καθαρές.
Να ασκείται η ενδεδειγμένη πίεση στους μαστούς.
Να μην υπάρχουν αναδιπλώσεις του δέρματος και να μην παρεμβάλλονται στο πεδίο της εξέτασης οι ώμοι, η κάτω γνάθος, τα μαλλιά, η κοιλιακή χώρα ή ξένα σώματα όπως κοσμήματα, ζώνες και άλλα αντικείμενα.
Να τηρείται σωστή σήμανση του εκάστοτε μαστού στην εικόνα και των στοιχείων της εξεταζόμενης.
Η κωδικοποίηση των αποτελεσμάτων
Για την καλύτερη συνεργασία μεταξύ των εργαστηριακών γιατρών και των κλινικών γιατρών για το μέγιστο όφελος των ασθενών, τα αποτελέσματα της μαστογραφίας έχουν κωδικοποιηθεί. Η κωδικοποίηση αυτή ξεκίνησε από το American College of Radiology (ACR), το οποίο εισήγαγε το Breast Imaging Reporting and Data System με τον κωδικό (BI-RADS®), που είναι αποτέλεσμα προσπάθειας μεταξύ του ACR, του National Cancer Institute (NCA), του Center for Disease Control and Prevention, του Food and Drug Administration, του American Medical Association, του American College of Surgeons και του College of American Pathologist.
Στα αποτελέσματα κάθε μαστογραφίας υπάρχει ένας σχετικός κωδικός που, ανάλογα με αυτό που αναγράφεται, ερμηνεύεται ως:
BI-RADS 0: Ανεπαρκής εξέταση. Ο περαιτέρω απεικονιστικός έλεγχος είναι αναγκαίος.
BI-RADS 1: Αρνητική μαστογραφία.
BI-RADS 2: Καλοήθη ευρήματα.
BI-RADS 3: Πιθανά καλοήθη ευρήματα, με απόκλιση 2% η αλλοίωση να παριστά κακοήθεια.
BI-RADS 4: Ευρήματα με πιθανότητα κακοήθειας (3-94%). Η περαιτέρω διερεύνηση με βιοψία είναι αναγκαία. Η κατηγορία 4 υποδιαιρείται σε 4a, 4b και 4c.
Στην κατηγορία 4a εντάσσονται αλλοιώσεις που έχουν μορφολογικά χαρακτηριστικά που συνηγορούν περισσότερο υπέρ καλοήθειας (εκφυλισμένο ινοαδένωμα, επιπλεγμένες κύστεις).
Στην κατηγορία 4b ταξινομούνται αλλοιώσεις που έχουν μεγαλύτερη υπόνοια να είναι κακοήθεια. Η ιστολογική εξέταση είναι αναγκαία.
Στην κατηγορία 4c εντάσσονται αλλοιώσεις που έχουν μορφολογικούς χαρακτήρες ακόμη πιο ύποπτους για κακοήθεια. Η βλάβη διερευνάται περαιτέρω με βιοψία.
BI-RADS 5: Ευρήματα με τυπικούς κακοήθεις χαρακτήρες. Η περαιτέρω αντιμετώπιση κρίνεται αναγκαία.
BI-RADS 6: Κακοήθεις αλλοιώσεις που έχουν επιβεβαιωθεί με ιστολογική εξέταση.
Περαιτέρω μαστογραφική ανάλυση σε περίπτωση αμφίβολων ευρημάτων
Οι ειδικές εικόνες που λαμβάνονται
Στην περίπτωση που κριθεί απαραίτητη η πιο ενδελεχής και λεπτομερής ανάλυση του μαστού, ο εξειδικευμένος ακτινολόγος διεξάγει μαστογραφική ανάλυση για να λάβει ειδικές λήψεις, όπως μεγεθυντικές εικόνες, τοποθετώντας ειδικά εξαρτήματα στο μαστογράφο. Σε περίπτωση που ο γιατρός διαπιστώνει πως η αλλοίωση παραμένει, προχωρά σε περαιτέρω διερεύνηση της αλλοίωσης αυτής με βιοψία.
Χειρισμός σε περίπτωση αρνητικής μαστογραφίας ενώ υπάρχει κλινικό εύρημα
Υπάρχουν περιπτώσεις όπου η γυναίκα προσέρχεται με κάποιο κλινικό εύρημα, όπως ψηλαφητό ογκίδιο ή ψηλαφητή σκληρία, ευρήματα τα οποία όμως δεν ανιχνεύονται στη μαστογραφία, με αποτέλεσμα η εξέταση να ερμηνεύεται ως αρνητική. Σε περίπτωση μάλιστα όπου το ψηλαφητό αυτό εύρημα δεν ανιχνεύεται από τη μαστογραφία λόγω πυκνότητας του μαστού και υποκρύπτει κακοήθεια, τότε οι επιπτώσεις μπορούν να αποβούν ιδιαίτερα σοβαρές για την εξεταζόμενη. Για να αποφεύγονται τέτοιους είδους ολέθρια λάθη, βασική προϋπόθεση είναι να ακολουθούνται πιστά τα βασικά βήματα στη διαγνωστική προσέγγιση
αλλά και να υπάρχει στενή συνεργασία ανάμεσα στη γυναίκα και την ομάδα ειδικών που την παρακολουθούν. Συγκεκριμένα, η εξεταζόμενη πρέπει να επισημαίνει την αιτία για την οποία προσήλθε για μαστογραφία και όχι να εφησυχάζει εάν λάβει αρνητική διάγνωση από τη μαστογραφία. Ο ακτινολόγος θα πρέπει να ολοκληρώνει τον απεικονιστικό έλεγχο με υπερηχογράφημα και, ανεξάρτητα από το αποτέλεσμα της εξέτασης, εάν υπάρχει κλινικό εύρημα, θα πρέπει οπωσδήποτε να παραπέμπει την εξεταζόμενη στον κλινικό γιατρό για αξιολόγηση.
