Η μέση ηλικία εμφάνισης της εμμηνόπαυσης παραμένει σταθερή και τοποθετείται στα 51 χρόνια της ζωής σε αντίθεση με το μέσο όρο της ζωής μιας γυναίκας ο οποίος ολοένα αυξάνει έχοντας φτάσει τα 84 χρόνια. Ως αποτέλεσμα οι γυναίκες περνούν περίπου 30 έτη σε εμμηνόπαυση γεγονός που καταδεικνύει την αναγκαιότητα για κατανόηση των συμπτωμάτων, μελέτη των κινδύνων και θεραπευτική παρέμβαση.
Από την Ειρήνη Λαμπρινουδάκη. Ιατρός – Ενδοκρινολόγος. Επίκουρη Καθηγήτρια της Β΄Μαιευτικής και Γυναικολογικής Κλινικής Πανεπιστημίου Αθηνών, Αρεταίειο Νοσοκομείο.
Η εμμηνόπαυση αποτελεί μια κλινική οντότητα με συχνά έντονη συμπτωματολογία και επιπτώσεις στην υγεία και κατ’ επέκταση στην καθημερινότητα της γυναίκας με εμμηνόπαυση τόσο βραχυπρόθεσμες όσο και μακροπρόθεσμες. Προεξάρχοντα συμπτώματα είναι οι εξάψεις και οι εφιδρώσεις. Οι γυναίκες συχνά αναφέρουν νυκτερινές αφυπνίσεις και κακή ποιότητα ύπνου. Χαρακτηριστική είναι και η αλλαγή των συναισθημάτων, με την επικράτηση νευρικότητας, ευερεθιστότητας και καταθλιπτικού συναισθήματος, ενώ ήδη με την έναρξη της εμμηνόπαυσης εμφανίζονται συμπτώματα όπως, αδυναμία συγκέντρωσης και έλλειψη ενεργητικότητας σε συνδυασμό με εύκολη κόπωση. Σημαντική επίπτωση εμφανίζεται και στη σεξουαλικότητα της γυναίκας, η οποία παραπονιέται για μείωση της σεξουαλικής επιθυμίας, ξηρότητα του κόλπου και πόνο κατά την επαφή. Τα συμπτώματα κάνουν την εμφάνιση τους με την έναρξη της εμμηνόπαυσης και συνήθως αρκετά από αυτά συνεχίζουν να ταλαιπωρούν τη γυναίκα μετά από κάποιο χρονικό διάστημα, διαφορετικό για κάθε μία περίπτωση.
Καθοριστικές για την ποιότητα ζωής και το προσδόκιμο επιβίωσης της γυναίκας είναι και οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις της εμμηνόπαυσης. Σε αυτές περιλαμβάνονται η οστεοπόρωση, της οποίας η εμφάνιση συσχετίζεται άμεσα με την είσοδο της γυναίκας στην εμμηνοπαυσιακή περίοδο, τα καρδιαγγειακά νοσήματα και η νόσος Alzheimer. Η οστεοπόρωση είναι μια πολυπαραγοντική νόσος, συχνά απαντούμενη και σοβαρή, δεδομένου ότι αποτελεί το κύριο υπόστρωμα για τη πρόκληση κατάγματος με χαμηλό τραυματισμό. Ο κίνδυνος εμφάνισης καρδιαγγειακών νοσημάτων, όπως έμφραγμα του μυοκαρδίου και αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο αυξάνει σημαντικά κατά την εμμηνόπαυση εξαιτίας της έλλειψης της προστασίας των οιστρογόνων στα αγγεία και της παράλληλης αύξησης των λιπιδίων του αίματος, του σωματικού βάρους και της αρτηριακής πίεσης. Οι νευρολογικές επιπτώσεις της εμμηνόπαυσης ξεκινούν με απώλεια μνήμης, όχι λειτουργικά σημαντικής, η οποία στη συνέχεια σε ένα μικρό ποσοστό των γυναικών μπορεί να εξελιχθεί σε σταδιακή έκπτωση και άλλων νοητικών και συναισθηματικών λειτουργιών και εγκατάσταση της νόσου Alzheimer.
Η ορμονική θεραπεία δίδεται σε γυναίκες, οι οποίες έχουν τις ενδείξεις που προαναφέρθηκαν για τη θεραπεία των συμπτωμάτων και την πρόληψη των απώτερων επιπλοκών της εμμηνόπαυσης. Ως ορμονική θεραπεία δίδεται συνδυασμός οιστρογόνων – προγεστερόνης σε γυναίκες που έχουν μήτρα και μονοθεραπεία με οιστρογόνα σε γυναίκες που έχουν υποστεί χειρουργική αφαίρεση της μήτρας. Η θεραπεία μπορεί να γίνει με χάπια, διαδερμικά, μέσω δερματικού επιθέματος ή gel, ή διακολπικά, μέσω κολπικών υποθέτων. Ανάλογα με την επιθυμία της ασθενούς, η θεραπεία μπορεί είτε να φέρνει, είτε να μην φέρνει περίοδο.
Την προηγούμενη δεκαετία υπήρχε η τάση, ιδίως στις χώρες της Β. Αμερικής να χορηγείται ορμονική θεραπεία σε όλες τις γυναίκες που εισέρχονταν στην εμμηνόπαυση, ανεξαρτήτως ενδείξεων, με την ελπίδα να διατηρηθούν «ακμαίες» και παράλληλα να προληφθεί η καρδιαγγειακή νόσος. Οι δόσεις μάλιστα που ελάμβαναν οι γυναίκες αυτές ήταν αντίστοιχες της ημερήσιας ορμονικής παραγωγής της ωοθήκης μιας νέας γυναίκας. Συνέβαινε δηλαδή το παράδοξο, μια γυναίκα 80 ετών να λαμβάνει ορμονική θεραπεία σε δόσεις που θα ταίριαζαν σε μια γυναίκα 35-40 ετών. Αποτέλεσμα της αλόγιστης χρήσης της ορμονικής θεραπείας ήταν η εμφάνιση επιπλοκών όπως αύξηση της συχνότητας του καρκίνου του μαστού και των θρομβωτικών καρδιαγγειακών επεισοδίων.
Σήμερα τα πράγματα είναι διαφορετικά. Η ορμονική θεραπεία δίδεται αφού αξιολογηθεί σωστά η γυναίκα, με τη λήψη ενός λεπτομερούς ιστορικού και τη διενέργεια εξετάσεων. Εάν κριθεί ότι η γυναίκα έχει ένδειξη να λάβει ορμονική θεραπεία, χορηγούνται δόσεις πολύ χαμηλότερες από αυτές της προηγούμενης δεκαετίας, ανάλογα με την ηλικία της γυναίκας και με το πόσα χρόνια είναι σε εμμηνόπαυση. Συγκεκριμένα, εάν μια γυναίκα είναι πάνω από 45 ετών, θα λάβει αγωγή με την μισή δόση οιστρογόνων, συγκριτικά πάντα με μια γυναίκα 35-40 ετών. Μετά την πάροδο 2-3 χρόνων θεραπείας, μειώνουμε ακόμη περισσότερο τη δόση στο ¼ της «κανονικής δόσης», και μετά από 1-2 χρόνια προσπαθούμε να μειώσουμε τη δόση στο 1/8. Έτσι, υπάρχουν σήμερα γυναίκες, οι οποίες λαμβάνουν αγωγή με 7 ή με 14 μικρογραμμάρια οιστραδιόλης (το οιστρογόνο που παράγουν οι ωοθήκες), έναντι των 50 ή των 100 μικρογραμμαρίων που συνηθίζαμε να δίνουμε παλαιότερα. Με τον τρόπο αυτό εξασφαλίζουμε την αντιμετώπιση των συμπτωμάτων της εμμηνόπαυσης με ασφάλεια, όσον αφορά στον καρκίνο του μαστού και τα θρομβωτικά επεισόδια.
Συμπερασματικά, η ορμονική θεραπεία σήμερα αποτελεί θεραπεία εκλογής για τα εμμηνοπαυσιακά συμπτώματα και την ουρογεννητική ατροφία, προσφέροντας παράλληλα προστασία από την οστεοπόρωση και τα καρδιαγγειακά νοσήματα, ενώ θεωρείται ασφαλής αρκεί να χορηγείται από ειδικό ιατρό και να υπάρχει καλή επικοινωνία μεταξύ του γιατρού και της γυναίκας. Η ορμονική θεραπεία χρησιμοποιεί πλέον την ελάχιστη δυνατή δόση για την επίτευξη της αντιμετώπισης των συμπτωμάτων της εμμηνόπαυσης αρκεί η γυναίκα να υποβάλλεται σε τακτικό έλεγχο τόσο πριν από την έναρξη της θεραπείας όσο και κατά τη διάρκειά της προκειμένου να ελέγχεται η ανταπόκριση των συμπτωμάτων στη θεραπεία, να τροποποιείται η δόση και να προλαμβάνονται τυχόν ανεπιθύμητες ενέργειες.